Chrzescijaństwo a weganizm
Chrześcijaństwo a wegetarianizm - opracowanie Christian Wegetarian Association ( także w j. polskim)
Kowalczyk, Dariusz SJ. Czy Bóg jest wegetarianinem? http://www.rozmawiamy.jezuici.pl/articles/52/n/29
Katolicy, mięso i ideologie. Święto Stworzenia 2014 https://www.swietostworzenia.pl/czytelnia/chrzescijanskie-eko-inspiracje/434-katolicy-mieso-i-ideologie
Salij, Jacek OP. O (nie)jedzeniu mięsa. Fronda 02.06.2019 https://m.fronda.pl/a/o-jacek-salij-op-o-niejedzeniu-miesa,127745.html
Smykowski, Krzysztof. Theological and moral aspects of vegetarianism. Rocznik Teologii Katolickiej, 2017, 16, 1, 53-64
The Christian Vegetarian Association:
http://christianveg.com
Tadeusz Różewicz. Unde malum?
Skąd się bierze zło?
jak to skąd
z człowieka
zawsze z człowieka
i tylko z człowieka
człowiek jest wypadkiem
przy pracy
natury
jest
błędem
jeśli rodzaj ludzki
wyczesze się
własnoręcznie
z fauny i flory
ziemia odzyska
swój blask i urok
natura swą czystość
i nie-winność
żadne stworzenie poza
człowiekiem
nie posługuje się słowem
które może być narzędziem
zbrodni
słowem które kłamie
kaleczy zaraza
zło nie bierze się z braku
ani z nicości
zło bierze się z człowieka
i tylko z człowieka
jesteśmy w myśli jak
powiada Kant
a tym samym odtąd w bycie
inni niż czysta natura
Tadeusz Różewicz. Świniobicie
Jerzemu Nowosielskiemu
na pamiątkę rozmów o zabijaniu zwierząt
Pamiętajcie o tym, że jeżeli diabeł
chce kogoś kopnąć, nie uczyni tego
swym końskim kopytem,
lecz swą ludzką nogą.
w szwajcarskim dzienniku
przeczytałem artykuł
- "Arme Schweine"
biedne świnie
jakże te niewinne stworzenia
cierpią w przeczuciu śmierci
lecz nasz polskie świnie
są równie wrażliwe
jak ich szwajcarskie siostry
wiezione do szlachtuza
często umierają na zawał serca
"świniobicie" łączy się w naszym
kraju z narodzinami i śmiercią
z chrztem pogrzebem
a nawet pierwszą komunią
czytałem w "Polityce" artykuł
o przeszczepieniu serca świni
młodemu człowiekowi
-Dlaczego zdecydował się pan
akurat na serce świni? - pyta dziennikarz
- Ze względu na najodpowiedniejsze rozmiary-
odpowiada doc. Zbigniew Religa
ze Śląskiej Akademii Medycznej -
były to młode osobniki
o wadze od 80 do 100 kg -
tak, aby serca były ludzkich rozmiarów ...
również Kościół w pełni akceptuje
wszystkie przeszczepy, z wyjątkiem
transplantacji mózgu i narządów rodnych ...
niech żyje świnia!
przyjaciółka ludzi
wznoszę ten okrzyk
z głębi serca (ludzkiego)
niech żyją wszystkie świnie
zjedzone przez ludzkość
od stworzenia świata!
ileż świńskich serc nerek
ileż świńskich nóżek
zostanie przeszczepionych
do końca XX wieku
jako moralista pytam
czy znajdzie się choć jeden
człowiek który chorej świni
odda swoje serce mózg
lub nerkę
kiedy ludzkość dojrzeje
do takiej miłości
aby powiedzieć
siostro moja świnio
kiedy wystawimy w Genewie
przed siedzibą narodów zjednoczonych
pomnik
świni z prosiętami
Konkurs na pomnik świni
"uważam za otwarty"
W: Tadeusz Różewicz. Płaskorzeźba
Antoni Kardas. Krótki szkic teologii zwierząt
Teologia zwierząt jest refleksją teologiczną nad rolą zwierząt w planie zbawienia. A jako że teologia w ogólności opiera się na relacji Boga ze stworzeniem, powinna być pełnoprawną dziedziną teologiczną. Powinna. Ale nie jest. Należałoby wręcz powiedzieć, niestety, że teologia zwierząt nie istnieje. Ale, jeśli nie rozumie się teologii zbyt wąsko, ale włącza się w jej nurt różne ludzkie myśli i dążenia (a myśli dotyczące zwierząt czy całości stworzenia w relacji do Boga nieobce były wielu świętym, a także świętym-uczonym) to można uznać, że istnieje, choć na pewno nie sformalizowana i akademicka, gdyż jak powiedziano, działy teologii, które najwięcej mogłyby na ten temat powiedzieć, przede wszystkim teologia dogmatyczna czy teologia moralna, niemal milczą o zwierzętach.
Mimo to, w tym artykule postaram się ukazać – zgodne, mam nadzieję, z Objawieniem i metafizyką chrześcijańską – zręby teologii zwierząt, opierając się na myśli świętego Tomasza z Akwinu i anglikańskiego teologa Andrew Linzeya. To połączenie może wydawać się na początku bardzo egzotyczne, ale według mnie postaci te w tajemniczy sposób uzupełniają się wzajemnie.
Zacznę jednak od podstawowych kwestii: dlaczego w ogóle dziś teologia milczy o zwierzętach, oraz dlaczego nie powinna milczeć.Więcej Info
Antoni Kardas. Pro-life dla wszystkich
W środowiskach katolickich wiele mówi się o szacunku dla każdego życia. Ma się wtedy na myśli głównie ludzkie życie nienarodzone lub życie zmierzające ku końcowi. Okazywanie zaś tego szacunku najczęściej oznacza walkę z aborcją i eutanazją, rzadziej pozytywną promocję życia od naturalnego poczęcia do naturalnej śmierci. W każdym razie postawa „pro-life” jest uzasadniona i ważna – choć czasami niektórzy mogą nie zgadzać się z formą (krwawe billboardy) bądź motywacją tzw. prolajferów, która czasem wynika tylko z przeciwstawiania się wszystkiemu, co „lewackie”. Uznając idealną postawę „pro-life”, która wypływa z zadziwienia nad cudownością ludzkiego życia i jego niezatracalną nigdy wartością dostrzegam w niej jeden mankament, jeden brak, jedno niedopowiedzenie – mianowicie katolicki „pro-life” dotyczy tylko życia ludzkiego.Więcej Info
Antoni Kardas. Dlaczego Bóg przyzwala na cierpienie?
Ostatnio głośno się zrobiło o cierpieniu zwierząt w związku ze sprawą śledztwa na fermie norek i ustawą tzw. piątki dla zwierząt. Cierpienie w ogólności ostatnio zaczyna mnie bardziej uwierać… Wydaję mi się, że w pewnym wieku takie zagadnienia wracają jak bumerang – powracają z młodości, kiedy wszystko jest proste, a życie wiary nie zna zbyt wielu pytań i rozterek. Jest chwała i jasność, cierpienie jest gdzieś na marginesie, zresztą da się je wtedy wytłumaczyć.Więcej Info
Chrześcijańska literatura faktu i publicystyka
Adam, Margaret, Clough David L., Grumett David. A Christian Case for Farmed Animal Welfare. Animals 2019, 9, 1116
Chlewicki, Maciej. Chrześcijaństwo a współczesne pojmowanie relacji człowiek – zwierzę. Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria
Gawryś, Cezary. Proboszcz, ludzie i zwierzęta. Dwóch włóczęgów, dwóch przyjaciół. Więź 1998, 7 (477), s.60
Hołownia, Szymon. Boskie zwierzęta. Wydawnictwo Znak 2018
Hryniewicz, Wacław. Chrześcijaństwo a świat przyrody. Znak. czerwiec 2008, nr 637
Jaromi, Stanisław. Idea franciszkańska. Wielkie problemy współczesności i nasze małe odpowiedzi. Bratni Zew 2018
Jaromi Stanisław. Boska Ziemia. Wydawnictwo Znak, 2019.
Jaeschke, Tomasz. Stanisławska Irena A., Sumińska, Dorota. Nieboskie stworzenia. Jak kościół wyklucza. Krytyka Polityczna, 2019.
Kardas, Antoni. Dlaczego Bóg pozwala na cierpienie?
Kardas Antoni. Krótki szkic teologii zwierząt.
Kardas Antoni. Pro-life dla wszystkich.
Knabit, Leon. Czy zwierzęta mają duszę? Wydawnictwo: Nemrod 2006
Kowalczyk, Dariusz. Czy zwierzęta będą z nami w niebie? https://www.fronda.pl/a/ks-prof-dariusz-kowalczyk-sj-czy-zwierzeta-beda-z-nami-w-niebie,117405.html
Kulbat, Waldemar. Nasi wierni przyjaciele. Niedziela Łódzka, 2012, 34
Lubecki, Krzysztof. Chrześcijaństwo o dobroci dla zwierząt. Krakowskie Towarzystwo Opieki nad Zwierzętami, Kraków, 1909
McLaughlin, Ryan Patrick. Christian Theology and the Status of Animals: The Dominant Tradition and Its Alternatives, New York, Palgrave Macmillan (Animal Ethics Series) 2014
Moltmann J. Bóg w stworzeniu, Znak 1995
Mroczkowski, Ireneusz (ks. prof.). Ubój rytualny ( nagranie wystąpienia na youtube)
Nowosielski, Jerzy. O herezjach i naszych braciach mniejszych. W: Z. Podgórzec. Mój Chrystus. Rozmowy z Jerzym Nowosielskim. Wyd. Łuk, 1993, s. 29-59
Pieńkowski Grzegorz. Na początku było inaczej - jak zmieniliśmy naszą postawę wobec zwierząt
Stanisław Musiał. Także zwierzęta będą nas sądzić. Tygodnik Powszechny, 2001, 2
Rogowski, Roman E. (ks.). Zwierzęta – nasi mniejsi bracia. Więź, 1998, 7 (477)
Salij, Jacek. Gwiazdy ludzie zwierzęta. W Drodze, 2009
Salij, Jacek. Stosunek do zwierząt. W: Szukającym drogi. W drodze. ydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów http://mateusz.pl/ksiazki/js-sd/Js-sd_57.htm
Salij, J. O zabijaniu i jedzeniu mięsa. W: Poszukiwania w wierze. 1998 https://opoka.org.pl/biblioteka/T/TD/poszukiwania/o_zabijaniu_zwierz.html
Salij, Jacek. O niejedzeniu mięsa. https://m.fronda.pl/a/o-jacek-salij-op-o-niejedzeniu-miesa,127745.html
Saturczak, Łukasz. Czy zwierzęta nam przebaczą (o Jerzym Nowosielskim) https://przekroj.pl/kultura/czy-zwierzeta-nam-przebacza-lukasz-saturczak
Scully, Mathew. Pro-life, pro-animal. National Review, 2013, Oct.7 https://www.nationalreview.com/2013/10/pro-life-pro-animal-matthew-scully/
Skrudlik, Mieczysław. Chrystianizm a świat zwierzęcy. Armoryka 2016 (pierwsze wydanie 1938)
Świerczek, Zbigniew. Ekologia, kościół i święty Franciszek. WSD oo. Franciszkanów 1990
Smith, R.L., Tripp M. Animal Welfare: Through The Cross. Gentle Lamb Publishing, 2012
Zdziechowski. Marian. O okrucieństwie
Zioło, Michał. Litery na pisaku. M jak matecznik. Więź 21 września 2017. https://wiez.pl/2017/09/21/litery-na-piasku-m-jak-matecznik/
Monograficzne zeszyty czasopism
ETHOS - Monograficzny zeszyt czasopisma ETHOS kwartalnika Instytutu Jana Pawła II KUL (2013, 26, 2(102)) pt. Nasi “bracia mniejsi” poświęcony zwierzętom. Spis treści
TYGODNIK POWSZECHNY – monograficzny zeszyt pt. "Zwierzenia zwierząt." 2019, wydanie specjalne nr. 3 (11)
WIĘŹ - monograficzny zeszyt czasopisma Więź, 1998, 7 (477) poświęcony zwierzętom pt. Zwierzęta, nasi bracia mniejsi Spis treści.
(m.in: Zwierzęta – nasi mniejsi bracia – ks. Roman E. Rogowski; Zwierzęta a człowiek rozumny. Andrzej Friszke; Zwierzęta w prawie stanowionym. Teresa Liszcz; Cierpienia dzikich zwierząt. Adam Wajrak; Proboszcz, ludzie i zwierzęta Dwóch włóczęgów, dwóch przyjaciół-Cezary Gawryś; Muszka, Maks i Sonia. Andrzej Friszke; Nasze psy -Agnieszka Magdziak-Miszewska; Czy tylko człowiek będzie zbawiony? - ks. Henryk Paprocki; Święty Franciszek i jego brat Słońce — Mikołaj Dubinin OFMConv. ; Krótki przewodnik po domu i zagrodzie Ottona Rohde - Marek Melnyk; Jeden świat, jeden mózg. Metalogika metafizyki. Piotr Wojciechowski)
ZNAK – monograficzny zeszyt pt. „O cierpieniu zwierząt”, 2008, 637 (6) Spis treści.
MIESIĘCZNIK KATOLICKI LIST - zeszyt pt. „Bóg, człowiek i zwierzęta”, maj 2009.
Bartłomiej Dobroczyński. Wywiad „Po co są biedronki, czyli pan Bóg i zwierzęta”. ; Elżbieta Konderak. „Ptaki, myszy i cierpiący lew, czyli święci słyszą zwierzęta”. ; Joanna Gorecka-Kalita. Historia św. Jana Paulsa; Paweł Krupa OP „Psi żywot”; Beata Kolek. Założenia i konsekwencje teorii ewolucji; Sławomir Rusin opisuje najnowsze badania zachowań zwierząt.
Polonia Christiana. Zwierzę, zwierzę ponad wszystko! Czy mięsożerca może być zbawiony, 2019, nr 71
Krystian Kratiuk Manipulacja dobrymi sercami; Piotr Relich Zielona rewolucja; Piotr Doerre Zbrodnie, których jeszcze nie znamy; Bogdan Dobosz Od ekomody do ekoterroru; Kult Gai zastępuje wiarę w Boga Rozmowa z ks. prof. Pawłem Bortkiewiczem TChr; Marcin Jendrzejczak Ruch ekologiczny - współczesna pseudoreligia? ; Przyroda - nowy proletariat Rozmowa z prof. Mieczysławem Rybą; Marcin Austyn Myśliwi na celowniku; Tomasz D. Kolanek Prawa zwierząt w Polsce
Tradycja, apokryfy, Święci, świadectwa
Jaromi, Stanisław. Idea franciszkańska. Wielkie problemy współczesności i nasze małe odpowiedzi. Bratni Zew 2018
Leon Knabit, Czy zwierzęta mają duszę? Kraków: Wydawnictwo Nemrod, 2005 (moralizujące opowiadania poświęcone relacjom człowieka i zwierząt)
Starowiejski, Marek. Zapytaj zwierząt, pouczą, czyli opowiadania wczesnochrześcijańskich pisarzy o zwierzętach. WAM 2014
Świerczek, Zbigniew. Ekologia, kościół i święty Franciszek. WSD oo. Franciszkanów 1990
Dokumenty i nauczanie Kościoła
Katechizm Kościoła Katolickiego:
Część I. Wyznanie wiary. Dział II. Wyznanie wiary chrześcijańskiej. Rozdział 1. Wierzę w Boga Ojca. Art.1 par.5. Niebo i Ziemia
290 „Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię" (Rdz 1, 1). W tych pierwszych słowach Pisma świętego są zawarte trzy stwierdzenia: wieczny Bóg dał początek temu wszystkiemu,co istnieje poza Nim; tylko On jest Stwórcą (czasownik „stwarzać" - w języku hebrajskim bara - ma zawsze jako podmiot Boga). Całość tego, co istnieje (wyrażona formułą „niebo i ziemia"), zależy od Tego, kto daje jej istnienie.
293 Podstawowa prawda, której Pismo święte i Tradycja nie przestają nauczać i wysławiać, głosi, że „świat został stworzony dla chwały Bożej" (Sobór Watykański I: DS 3025). Bóg stworzył wszystko – wyjaśnia św. Bonawentura - „nie po to, by powiększyć chwałę, ale by ją ukazać i udzielić jej" (Św. Bonawentura, In libros sententiarum, 2, 1, 2, 2, 1)
Jedynym powodem, dla którego Bóg stwarza, jest Jego miłość i dobroć: „Kluczem miłości otworzył swoją dłoń, by dokonać dzieła stworzenia" (Św. Tomasz z Akwinu, In libros sententiarum, 2, prol.). Sobór Watykański I wyjaśnia: Jedyny i prawdziwy Bóg, w swojej dobroci i swoją wszechmocną potęgą, nie dla powiększenia lub osiągnięcia własnego szczęścia, ale dla objawienia swojej doskonałości przez dobra, jakich udziela stworzeniom, całkowicie wolną decyzją, od początku czasu, stworzył z nicości dwa rodzaje stworzeń: stworzenia duchowe i materialne (Sobór Watykański I: DS 3002)
295 Wierzymy, że Bóg stworzył świat według swojej mądrości (Por. Mdr 9, 9) Świat nie powstał w wyniku jakiejś konieczności, ślepego przeznaczenia czy przypadku. Wierzymy, że pochodzi z wolnej woli Boga, który chciał dać stworzeniom uczestnictwo w swoim bycie, w swojej mądrości i dobroci: „Boś Ty stworzył wszystko, a dzięki Twej woli istniało i zostało stworzone" (Ap 4, 11). „Jak liczne są dzieła Twoje, Panie! Ty wszystko mądrze uczyniłeś" (Ps 104, 24). „Pan jest dobry dla wszystkich i Jego miłosierdzie ogarnia wszystkie Jego dzieła" (Ps 145, 9).
299 Ponieważ Bóg stwarza w sposób mądry, stworzenie jest uporządkowane: „Tyś wszystko urządził według miary i liczby, i wagi" (Mdr 11, 20). Świat, stworzony w wiecznym Słowie i przez wieczne Słowo, będące „obrazem Boga niewidzialnego" (Kol 1, 15), jest przeznaczony i ofiarowany dla człowieka, będącego obrazem Boga130, wezwanego do osobowej relacji z Bogiem. Nasz rozum, uczestnicząc w świetle Rozumu Bożego, może zrozumieć to, co Bóg mówi nam przez swoje stworzenie (Por. Ps 19, 2-5); oczywiście, nie bez wielkiego wysiłku, a także w duchu pokory i czci wobec Stwórcy oraz Jego dzieła (Por. Hi 42, 3). Stworzenie wywodzące się z Bożej dobroci uczestniczy w tej dobroci („A Bóg widział, że wszystko, co uczynił, było dobre... bardzo dobre": Rdz 1,4. 10. 12. 18. 21. 31). Stworzenie jest więc chciane przez Boga jako dar skierowany do człowieka, jako dziedzictwo, które jest przeznaczone dla niego i powierzone Kościół musiał wielokrotnie bronić prawdy o dobroci stworzenia, w tym także świata materialnego (Por. św. Leon Wielki, list Quam laudabiliter: DS 286; I Synod w Braga: DS 455-463; Sobór Laterański IV: DS 800; Sobór Florencki: DS 1333; Sobór Watykański I: DS 3002.)
300 […] Ponieważ jednak jest Stwórcą niezależnym i wolnym, pierwszą przyczyną wszystkiego, co istnieje, jest także obecny w najgłębszym wnętrzu swoich stworzeń.[…].
301 Po stworzeniu Bóg nie pozostawia stworzenia samemu sobie. Nie tylko daje mu byt i istnienie, ale w każdej chwili podtrzymuje je w istnieniu, pozwala mu działać i prowadzi je do jego celu. Uznanie tej pełnej zależności od Stwórcy jest źródłem mądrości i wolności, radości i ufności: Miłujesz bowiem wszystkie stworzenia, niczym się nie brzydzisz, co uczyniłeś, bo gdybyś miał coś w nienawiści, byłbyś tego nie uczynił. Jakżeby coś trwać mogło,gdybyś Ty tego nie chciał? Jak by się zachowało, czego byś nie wezwał? Oszczędzasz wszystko, bo to wszystko Twoje, Panie, miłośniku życia! (Mdr 11, 24-26).
306 Bóg jest niezależnym Władcą swego zamysłu. W jego realizacji posługuje się jednak współudziałem stworzeń. Nie jest to znakiem słabości, lecz wielkości i dobroci Boga wszechmogącego. Bóg daje więc swoim stworzeniom nie tylko istnienie, lecz także godność samodzielnego działania, bycia przyczynami i zasadami wzajemnie dla siebie oraz współdziałania w ten sposób w wypełnianiu Jego zamysłu. (KKK dział II, art 1, par 4, 306)
339. Każde stworzenie posiada swoją własną dobroć i doskonałość. O każdym z dzieł „sześciu dni" jest powiedziane: „A widział Bóg, że było dobre". „Wszystkie rzeczy bowiem z samego faktu, że są stworzone, mają własną trwałość, prawdziwość, dobroć i równocześnie własne prawa i porządek" (Sobór Watykański II, konst. Gaudium et spes, 36). Różne stworzenia, chciane w ich własnym bycie, odzwierciedlają, każde na swój sposób, jakiś promień nieskończonej mądrości i dobroci Boga. Z tego powodu człowiek powinien szanować dobroć każdego stworzenia, by unikać nieuporządkowanego wykorzystania rzeczy, które lekceważy Stwórcę oraz powoduje zgubne konsekwencje dla ludzi i ich środowiska.
340 Współzależność stworzeń jest chciana przez Boga. Słońce i księżyc, cedr i mały kwiatek, orzeł i wróbel: niezmierna rozmaitość i różnorodność stworzeń oznacza, że żadne z nich nie wystarcza sobie samemu. Istnieją one tylko we wzajemnej zależności od siebie, by uzupełniać się, służąc jedne drugim.
341 Piękno wszechświata: Porządek i harmonia świata stworzonego wynikają z różnorodności bytów oraz związków, jakie istnieją między nimi. Człowiek odkrywa je stopniowo jako prawa natury. Budzą one podziw uczonych. Piękno stworzenia jest odbiciem nieskończonego piękna Stwórcy. Powinno ono budzić szacunek i zachęcać do poddania Bogu rozumu i woli człowieka.
342 Hierarchia stworzeń jest wyrażona przez porządek „sześciu dni", który przechodzi od tego, co mniej doskonałe, do tego, co bardziej doskonałe. Bóg kocha wszystkie swoje stworzenia (Por. Ps 145, 9), troszczy się o wszystkie, nawet o wróble. Niemniej Jezus mówi: „Jesteście ważniejsi niż wiele wróbli" (Łk 12, 7), a także: „O ileż ważniejszy jest człowiek niż owca!" (Mt 12, 12).
343 Człowiek jest szczytem dzieła stworzenia. Opis natchniony wyraża tę prawdę, wyraźnie oddzielając stworzenie człowieka od stworzenia innych stworzeń (Por. Rdz 1, 26).
344 Istnieje solidarność między wszystkimi stworzeniami, wynikająca z faktu, że wszystkie one mają tego samego Stwórcę i wszystkie są skierowane ku Jego chwale:
Pochwalony bądź, Panie,
Z wszystkimi Twoimi stworzeniami,
A przede wszystkim z naszym bratem słońcem,
Które dzień daje, a Ty przez nie świecisz,
Ono jest piękne i promieniste,
A przez swój blask
Jest Twoim wyobrażeniem, o Najwyższy...
Panie, bądź pochwalony
Przez naszą siostrę wodę,
Która jest wielce pożyteczna
I pokorna, i cenna, i czysta...
Panie, bądź pochwalony
Przez naszą siostrę - matkę ziemię,
Która nas żywi i chowa,
I rodzi różne owoce, barwne kwiaty i zioła...
Czyńcie chwałę i błogosławieństwo Panu
I składajcie Mu dzięki,
I służcie Mu
Z wielką pokorą (Św. Franciszek z Asyżu, Cantico delie creature.)
Dział drugi: DZIESIĘĆ PRZYKAZAŃ. Rozdział II. „BĘDZIESZ MIŁOWAŁ SWEGO BLIŹNIEGO JAK SIEBIE SAMEGO". Artykuł 7: Siódme przykazanie
„Poszanowanie integralności stworzenia”.
2415 Siódme przykazanie domaga się poszanowania integralności stworzenia. Zwierzęta, jak również rośliny i byty nieożywione, są z natury przeznaczone dla dobra wspólnego ludzkości w przeszłości, obecnie i w przyszłości (Por. Rdz 1, 28-31). Korzystanie z bogactw naturalnych, roślinnych i zwierzęcych świata nie może być oderwane od poszanowania wymagań moralnych. Panowanie nad bytami nieożywionymi i istotami żywymi, jakiego Bóg udzielił człowiekowi, nie jest absolutne; określa je troska o jakość życia bliźniego, także przyszłych pokoleń; domaga się ono religijnego szacunku dla integralności stworzenia (Por. Rdz 1, 28-31).
2416 Zwierzęta są stworzeniami Bożymi. Bóg otacza je swoją opatrznościową troską (Por. Mt 6, 26). Przez samo swoje istnienie błogosławią Go i oddają Mu chwałę (Por. Dn 3, 57-58). Także ludzie są zobowiązani do życzliwości wobec nich. Warto przypomnieć, z jaką delikatnością traktowali zwierzęta tacy święci, jak św. Franciszek z Asyżu czy św. Filip Nereusz.
2417 Bóg powierzył zwierzęta panowaniu człowieka, którego stworzył na swój obraz (Por. Rdz 2, 19-20; 9, 1-4). Jest więc uprawnione wykorzystywanie zwierząt jako pokarmu i do wytwarzania odzieży. Można je oswajać, by towarzyszyły człowiekowi w jego pracach i rozrywkach. Doświadczenia medyczne i naukowe na zwierzętach, jeśli tylko mieszczą się w rozsądnych granicach, są praktykami moralnie dopuszczalnymi, ponieważ przyczyniają się do leczenia i ratowania życia ludzkiego.
2418 Sprzeczne z godnością ludzką jest niepotrzebne zadawanie cierpień zwierzętom lub ich zabijanie. Równie niegodziwe jest wydawanie na nie pieniędzy, które mogłyby w pierwszej kolejności ulżyć ludzkiej biedzie. Można kochać zwierzęta; nie powinny one jednak być przedmiotem uczuć należnych jedynie osobom.
W „Teksty w skrócie” tej części Katechizmu pojawiają się 2 punkty:
2456 Powierzone przez Stwórcę panowanie nad bogactwami naturalnymi, roślinami i zwierzętami świata nie może być oddzielone od szacunku dla wymagań moralnych, łącznie z wymaganiami wobec przyszłych pokoleń.
2457 Zwierzęta zostały powierzone człowiekowi, który jest zobowiązany do życzliwości wobec nich. Mogą one służyć słusznemu zaspokajaniu potrzeb człowieka.
Z Kompendium KKK:
506. Co nakazuje siódme przykazanie? 2407, 2450-2451
Siódme przykazanie nakazuje poszanowanie dóbr innych przez praktykowanie sprawiedliwości i miłości, umiarkowania i solidarności. W szczególności domaga się dotrzymywania obietnic i przestrzegania zawartych umów; naprawienia popełnionej niesprawiedliwości i zwrotu rzeczy bezprawnie nabytej; poszanowania integralności stworzenia przez roztropne i umiarkowane korzystanie z bogactw mineralnych, roślinnych i zwierzęcych całego świata, ze specjalną troską wobec rodzajów zagrożonych wyginięciem.
507. Jaką postawę powinien mieć człowiek wobec zwierząt? 2416-2418, 2457
Człowiek winien traktować zwierzęta, które są stworzeniami Boga, z życzliwością, unikając
zarówno przesadnej miłości wobec nich, jak i wykorzystywania ich w sposób niegodziwy,przede wszystkim dla doświadczeń naukowych wykonywanych poza rozsądnymi granicami i połączonych z zadawaniem im niepotrzebnych cierpień.
Jan Paweł II. Encyklika „Sollicitudo Rei Socialis”
„[…] nie można bezkarnie używać różnego rodzaju bytów, żyjących czy nieożywionych — składników naturalnych, roślin, zwierząt — w sposób dowolny, jedynie według własnych potrzeb gospodarczych. Przeciwnie, należy brać pod uwagę naturę każdego bytu oraz ich wzajemne powiązanie w uporządkowany system, którym właśnie jest kosmos”. Jan Paweł II. Sollicitudo Rei Socialis, 1988. § 34
Jan Paweł II. Pielgrzymka do Polski w 1999 r. Liturgia Słowa z Zamościa, 12.06.1999
Dziś Ewangelię o nawiedzeniu odczytujemy na ziemi zamojskiej. (...) Opatrznościowe umieszczenie sceny nawiedzenia Maryi w wyjątkowej oprawie piękna tego miasta i tej ziemi, przywodzi na myśl biblijny zapis stworzenia, który otrzymuje swoje wyjaśnienie i niejako dopełnienie w tajemnicy Wcielenia. Według tego biblijnego zapisu, Bóg w kolejnych dniach stworzenia, patrzył niejako na dzieło swojego zamysłu i widział, że wszystko, co uczynił było dobre. Nie mogło być inaczej. Harmonia stworzenia odzwierciedlała bowiem wewnętrzną doskonałość Stwórcy. Na końcu uczynił Bóg człowieka. Uczynił go na obraz i podobieństwo swoje. Jemu zawierzył całą wspaniałość świata, aby ciesząc się nim i korzystając z jego dóbr, w sposób wolny i rozumny twórczo współpracował w doskonaleniu Bożego dzieła. I mówi Pismo, że wtedy Bóg widział, że wszystko, co uczynił, było bardzo dobre (Rdz 1, 31).
Jednakże po pierworodnym upadku człowieka, świat, jako jego szczególna własność, podzielił niejako jego los. Grzech nie tylko zerwał więź miłości pomiędzy człowiekiem i Bogiem, zburzył jedność pomiędzy ludźmi, ale również zakłócił harmonię całego stworzenia. Cień śmierci padł nie tylko na rodzaj ludzki, ale także na wszystko, co z woli Bożej miało istnieć niejako dla człowieka.
Jeżeli jednak mówimy o współudziale świata w skutkach ludzkiego grzechu, to zdajemy sobie sprawę, że świat ten nie mógł być również pozbawiony udziału w Bożej obietnicy odkupienia. Czas spełniania się tej obietnicy dla człowieka i całego stworzenia nadszedł, gdy Maryja za sprawą Ducha Świętego stała się Matką Bożego Syna. On jest pierworodnym całego stworzenia (por. Kol 1, 15). Wszystko, co stworzone, odwiecznie było w Nim. Jeżeli przychodzi na świat, to - jak mówi św. Jan - przychodzi do swojej własności (por. J 1, 11). Przychodzi, ażeby to wszystko, co stworzone na nowo ogarnąć, aby zapoczątkować dzieło odkupienia świata, ażeby przywrócić stworzeniu jego pierwotną świętość i godność. Przychodzi, ażeby samym swoim przyjęciem ukazać nam tę szczególną godność natury stworzonej.
Kiedy wędruję po polskiej ziemi, od Bałtyku, przez Wielkopolskę, Mazowsze, Warmię i Mazury, kolejne ziemie wschodnie od Białostockiej aż do Zamojskiej, i kontempluję piękno tej ojczystej ziemi, uprzytamniam sobie ten szczególny wymiar zbawczej misji Syna Bożego. Tu z wyjątkową mocą zdaje się przemawiać błękit nieba, zieleń lasów i pól, srebro jezior i rzek. Tu śpiew ptaków brzmi szczególnie znajomo, po polsku. A wszystko to świadczy o miłości Stwórcy, o ożywczej mocy Jego Ducha i o odkupieniu, którego Syn dokonał dla człowieka i dla świata. Wszystkie te istnienia mówią o swojej świętości i godności, które odzyskały wtedy, gdy Pierworodny z całego stworzenia przyjął ciało z Maryi Dziewicy.
Jeżeli dziś mówię o tej świętości i godności, to czynię to w duchu dziękczynienia Bogu, który tak wielkich dzieł dokonał dla nas, a równocześnie czynię to w duchu troski o zachowanie dobra i piękna, jakim Stwórca obdarował ten świat. Istnieje bowiem niebezpieczeństwo, że to, co tak cieszy oczy i raduje ducha, może ulec zniszczeniu. Wiem, że biskupi polscy wyrażali taki niepokój już przed dziewięciu laty, zwracając się do wszystkich ludzi dobrej woli w liście pasterskim na temat ochrony środowiska. Słusznie pisali, że "każda działalność człowieka jako istoty odpowiedzialnej ma swój wymiar moralny. Degradacja środowiska godzi w dobro stworzenia ofiarowane człowiekowi przez Boga-Stwórcę jako nieodzowne dla jego życia i rozwoju. Istnieje powinność należytego korzystania z tego daru w duchu wdzięczności i szacunku. Z drugiej zaś strony świadomość, że dar ten przeznaczony jest dla wszystkich ludzi, stanowi dobro wspólne, rodzi również właściwe zobowiązanie względem drugiego człowieka. Dlatego też uznać trzeba, że wszelkie działania, które nie uwzględniają prawa Boga do swego dzieła, jak i prawa człowieka obdarowanego przez Stwórcę, sprzeciwiają się przykazaniu miłości. (...) Trzeba zatem uświadomić sobie, że istnieje ciężki grzech przeciwko środowisku naturalnemu obciążający nasze sumienia, rodzący poważną odpowiedzialność przed Bogiem-Stwórcą" (2.05.1989).
Jeżeli mówimy o odpowiedzialności przed Bogiem, to mamy świadomość, że tu już nie chodzi tylko o to, co we współczesnym języku zwykło się nazywać ekologią. Nie wystarczy upatrywać przyczyny niszczenia świata jedynie w nadmiernym uprzemysłowieniu, bezkrytycznym stosowaniu w przemyśle i rolnictwie zdobyczy naukowych i technologicznych, czy w pogoni za bogactwem bez liczenia się ze skutkami działań w przyszłości. Chociaż nie można zaprzeczyć, że takie działania przynoszą wielkie szkody, to jednak łatwo dostrzec, że ich źródło leży głębiej, w samej postawie człowieka. Wydaje się, że to, co najbardziej zagraża stworzeniu i człowiekowi, to brak poszanowania dla praw natury i zanik poczucia wartości życia.
Prawo, które zostało przez Boga wpisane w naturę i które można odczytać za pomocą rozumu, skłania do poszanowania zamysłu Stwórcy - zamysłu, który ma na celu dobro człowieka. To prawo wyznacza pewien wewnętrzny porządek, który człowiek zastaje i który powinien zachować. Wszelkie działanie, które sprzeciwia się temu porządkowi, nieuchronnie uderza w samego człowieka.
Tak też dzieje się, gdy zanika poczucie wartości życia jako takiego, a w szczególności życia ludzkiego. Jak można skutecznie stawać w obronie przyrody, jeśli usprawiedliwiane są działania bezpośrednio godzące w samo serce stworzenia, jakim jest istnienie człowieka? Czy można przeciwstawiać się niszczeniu świata, jeśli w imię dobrobytu i wygody dopuszcza się zagładę nie narodzonych, prowokowaną śmierć starych i chorych, a w imię postępu prowadzone są niedopuszczalne zabiegi i manipulacje już u początków życia ludzkiego? Gdy dobro nauki albo interesy ekonomiczne biorą górę nad dobrem osoby, a nawet całych społeczności, wówczas zniszczenia powodowane w środowisku są znakiem prawdziwej pogardy dla człowieka. Trzeba, aby wszyscy, którym leży na sercu dobro człowieka na tym świecie, stale dawali świadectwo, że "szacunek dla życia, a przede wszystkim dla ludzkiej godności, jest podstawową zasadą zdrowego postępu ekonomicznego, przemysłowego i naukowego" (Orędzie na XXIII Światowy Dzień Pokoju, n. 7).
Wszystko przez Niego i dla Niego zostało stworzone. On jest przed wszystkim i wszystko w Nim ma istnienie. (...) Zechciał bowiem [Bóg], aby w Nim zamieszkała cała Pełnia, i aby przez Niego znów pojednać wszystko z sobą: przez Niego - i to, co na ziemi, i to, co w niebiosach, wprowadziwszy pokój przez krew Jego krzyża (Kol 1, 16-17. 19-20). Te słowa św. Pawła zdają się wytyczać chrześcijańską drogę obrony tego dobra, jakim jest cały stworzony świat. Jest to droga pojednania w Chrystusie. On przez krew krzyża i przez zmartwychwstanie przywrócił stworzeniu pierwotny porządek. Odtąd świat cały, a w jego centrum człowiek, został wyrwany z niewoli śmierci i zepsucia (por. Rz 8, 21), został niejako stworzony od nowa (por. Ap 21, 5) i nie istnieje już ku śmierci, ale ku życiu - ku nowemu życiu w Chrystusie.
Dzięki zjednoczeniu z Chrystusem człowiek odkrywa na nowo swoje miejsce w świecie. W Nim doznaje na nowo tej pierwotnej harmonii, jaka istniała pomiędzy Stwórcą, stworzeniem i człowiekiem, zanim uległa skutkom grzechu. W Nim też odczytuje na nowo to pierwotne wezwanie do czynienia sobie ziemi poddaną, które jest kontynuacją Bożego dzieła stworzenia, nie zaś nieopanowanym wykorzystywaniem.
Piękno tej ziemi skłania mnie do wołania o jej zachowanie dla przyszłych pokoleń. Jeśli kochacie tę ojczystą ziemię, niech to wołanie nie pozostanie bez odpowiedzi! Zwracam się w szczególny sposób do tych, którym powierzona została odpowiedzialność za ten kraj i za jego rozwój, aby nie zapominali o obowiązku chronienia go przed ekologicznym zniszczeniem! Niech tworzą programy ochrony środowiska i czuwają nad ich skutecznym wprowadzaniem w życie! Niech kształtują nade wszystko postawy poszanowania dobra wspólnego, praw natury i życia! Niech ich wspierają organizacje, które stawiają sobie za cel obronę dóbr naturalnych! W rodzinie i w szkole nie może zabraknąć wychowania do szacunku dla życia, dla dobra i piękna. Wszyscy ludzie dobrej woli winni współdziałać w tym wielkim dziele. Każdy z uczniów Chrystusa niech weryfikuje styl swego życia, aby słuszne dążenie do pomyślności nie zagłuszyło głosu sumienia, które waży to, co słuszne i prawdziwie dobre. (...)
Jan Paweł II. Encyklika Centissimus annus. Ogłoszona 1 maja 1991
Jan Paweł II. Audiencja generalna, 10 stycznia 1990, akapit 4.
Franciszek Encyklika Laudato si’ 24 maja 2015 poświęcona trosce człowieka o ziemię i naturę
abp Grzegorz Ryś. Komentarze do encykliki “Laudato si” dla uczestników rekolekcji zorganizowanych przez Znak i warszawski Klub Inteligencji Katolickiej w Laskach w styczniu 2016 r. Nagranie zrealizowane przez DEON.pl
Homilia abp Grzegorza Rysia “List od papieża Franciszka”
List Pasterski biskupów polskich z 2 maja 1989 r.
List pasterski Episkopatu Polski z 4 października 2018 r. "W trosce o wspólny dom "
List Pasterski Episkopatu Polski na niedzielę Miłosierdzia 2019 r. „Wolontariat w służbie miłosierdzia”
Kardynał Joseph Ratzinger (Benedykt XVI)
„[…] produkcja przemysłowa – […] ta degradacja żywych istot, zamienionych w towar, rzeczywiście wydaje mi się sprzeczna ze stosunkiem człowieka do zwierzęcia, jaki przewija się w Biblii”. Kardynał Ratzinger (Benedykt XVI) w wywiadzie-rzece, pytany o kwestię wykorzystywania i jedzenia zwierząt. (Bóg i świat. Z kardynałem Josephem Ratzingerem rozmawia Peter Seewald, Kraków 2005, s.72.
Zwierzęta w chrześcijańskiej filozofii i bioetyce
Hryniewicz, Wacław. Chrześcijaństwo a świat przyrody. Znak. czerwiec 2008, nr 637
Camosy, Charles. For love of animals: Christian ethics, consistent action. Franciscan, 2013
Clark, Stephen R. L. The Moral Status zwierząt. Oxford: Oxford University Press, 1977/1984
Clark, Stephen R. L. The Nature of the Beast. Oxford: Oxford University Press, 1982
Clark, Stephen R. L. How to Think about the Earth. London: Mowbray, 1993
Clark, Stephen R. L. Biology and Christian Ethics. Cambridge: Cambridge University Press, 2000),
Clark, Stephen R. L. The Political Animal: Biology, Ethics, and Politics. London: Routledge, 1999
Clark, Stephen R. L. Animals and their Moral Standing. London: Routledge, 1997
Deane-Drummond , Celia and David Clough ed., Creaturely Theology: On God, Humans and Other Animals. London: SCM, 2009
Deane-Drummond, Celia, Rebecca Artinian-Kaiser and David Clough, ed., Animals as Religious Subjects. London: Bloomsbury/T & T Clark, 2013
Deane-Drummond, Celia. Animal ethics: Where do we go from here?” in Moral Theology for the Twenty-First Century: Essays in Celebration of Kevin Kelly, ed. Bernard Hoose, Julie Clague and Gerard Mannion. London: Continuum, 2008,155-63
Hryniewicz, Wacław. Człowiek pośród stworzeń. W: Nad przepaściami wiary. Znak, 2001, s. 7-26
Kardas, Antoni. Pro-life dla wszystkich.
Kościół i nauka w obliczu ekologicznych wyzwań. Źródła, inspiracje i konteksty encykliki Laudato si’. Red. J. Poznański, S. Jaromi. Akademia Ignatianum/WAM, Kraków 2016.
Linzey, Andrew, Yamamoto, Dorothy. Ed., Animals on the Agenda: Questions About Animals for Theology and Ethics. London, SCM 1998
Midgley, Mary. Beast and Man: The Roots of Human Nature. Ithaca: Cornell University Press,1978
Pinches, Charles R., McDaniel, Jay B. ed. Good News for Animals? Christian Approaches to Animal Wellbeing. Orbis, 1993
Prawa zwierząt według o. prof. Tadeusza Ślipko. (Portal Świeto Stworzenia)
Priebe, Matthew. Zwierzęta, etyka i chrześcijaństwo. Wyd. Znaki Czasu, 2018
Probucka, Dorota. Etyczne potępienie myślistwa. Universitas, 2020
Probucka, Dorota. Filozoficzne podstawy idei praw zwierząt. Universitas. 2013
Rogowski, Roman. Teoekologia. Offic. Wyd w Misji.2008
Smykowski, Krzysztof. Eksperymenty medyczne z wykorzystaniem zwierząt. Wyd. KUL, Lublin 2017.
Ślipko Tadeusz. Bioetyka. Najważniejsze problemy. Wyd. Petrus, 2009, Kraków
Tadeusz Ślipko. Świat zwierząt w świetle etyki W: Tadeusz Ślipko. Bioetyka - najważniejsze problemy. Wydawnictwo PETRUS 2008
Ślipko, Tadeusz. Prawo zwierząt czy obowiązek człowieka? W Nurcie Franciszkańskim, 2002, 11.
Ślipko Tadeusz. Etyczne motywacje działań ekologicznych, w: „Chrześcijanin a świat stworzeń. „Co dalej czynić w zakresie ekologii?”, Celapo, 1989, Kraków, 4-7.
Ślipko Tadeusz. Etyczne motywacje działań ekologicznych, w: Dutkiewicz P. (red.), „Ochrona środowiska w świetle filozofii wartości, Wyd. UJ, Kraków 1992, 7-13.
Ślipko Tadeusz. Podstawy etyki środowiska naturalnego, „Chrześcijanin w Świecie”, 1985, 139, 56-66.
Ślipko Tadeusz. Sytuacje graniczne w etyce chrześcijańskiej, w: Probucka D, (red.), „Etyka wobec sytuacji granicznych”, Wyd. Impuls, Kraków 2007, 15-20.
Steck, Ch. All God’s Animals: A Catholic Theological Framework for Animal Ethics, 2019, Georgetown University Press
Tillich Paul. Morality and Beyond 1969
Wierzbicki, Alfred M. Why does personalism turn towards animal ethics? Philosophy Study, 2014, 3(31), 232-236
SPIS TREŚCI:
JAN PAWEŁ II – Pokój z Bogiem Stwórcą. Pokój z całym stworzeniem (fragmenty Orędzia na XXIII Światowy Dzień Pokoju, 1 I 1990)
Roger D. SORRELL – Świętego Franciszka kazanie do ptaków. Przezwyciężenie tradycji i nowa postawa wobec stworzenia (tłum. D. Chabrajska)
Małgorzata KOWALEWSKA – Hildegarda z Bingen o człowieku i jego „braciach mniejszych”
Jacek LEJMAN – Filozoficzne źródła naszego stosunku do zwierząt. O aksjologicznym statusie zwierząt i ludzi
Przemysław GUT, Arkadiusz GUT – Argumenty Kartezjusza przeciwko myśleniu zwierząt
Zbigniew WRÓBLEWSKI – Subiektywność i dobro. Ontologiczne przesłanki życzliwości dla zwierząt
Ralph R. ACAMPORA – O cielesnym współodczuwaniu. (tłum. D. Chabrajska)
Joel MARKS – Amoral Animal Rights
Joel MARKS – Prawa zwierząt na gruncie amoralizmu (tłum. D. Chabrajska)
Maciej TROJAN, Agnieszka KACZMARCZYK, Justyna SZYMAŃSKA – Jak czytać zwierzęcy umysł? Wybrane zagadnienia psychologii porównawczej jako przykład badań nad funkcjami umysłu i intencjonalnością zachowania zwierząt
Jessica PIERCE, Marc BEKOFF – Przywrócić dziką sprawiedliwość. Co wiemy o sprawiedliwości w społecznościach zwierzęcych i dlaczego ma ona znaczenie (tłum. D. Chabrajska)
James A. SERPELL – Wyjść poza reakcję na „schemat dziecięcości”. Antropomorfizm i dobór antropomorficzny (tłum. D. Chabrajska)
Zbigniew CHOJNOWSKI – Bestiarium Romana Brandstaettera. Zwierzęta w wyobraźni poety
Wiesław BATOR – Święte – przeklęte – pozbawione duszy. O traktowaniu zwierząt w doktrynach i praktykach religii świata
Bohdan KRÓLIKOWSKI – Ułańska służba. „Grzmot” i inni
Ks. Alfred M. WIERZBICKI – Spór o ubój rytualny – kolizja racji absolutnych
Świetny zbiór tekstów filozoficznych i etycznych można znaleźć tutaj: Zbiór tekstów filozoficznych na temat praw zwierząt
Zwierzęta w Biblii
Chrostowski, Waldemar. Status zwierząt w Biblii. Forum Teologiczne 2005, 6, 7-22
Chrostowski, Waldemar. Miłość do stworzeń na kartach Biblii. Paedagogia Christiana, 2011, 2, 28
Clough, David L. All God's Creatures: Reading Genesis on Human and Non-human Animals. In: Reading Genesis After Darwin. Stephen C. Barton and David Wilkinson [eds.]. Oxford University Press, 2009, 145-162
Czaczkowska, Iga. Pomiędzy potopem a tęczą. KUL. Lublin 1998
Hołownia, Szymon. Boskie zwierzęta. Wydawnictwo Znak 2018
Jaromi, Stanisław. Boska Ziemia. Wydawnictwo Znak, 2019.
Steck, Ch. All God’s Animals: A Catholic Theological Framework for Animal Ethics, 2019, Georgetown University Press
Stanek-Czerny, Grażyna, Piliszewska Anna [red.] Zwierzę – człowiek –Bóg. Academia Ignatianum/WAM 2017